Sluiten die fraaie, verstilde schilderijen wel aan op de huidige missie van Museum Arnhem? “Absoluut”, vindt Saskia Bak, “Mankes en zijn vrouw stonden met beide benen in de maatschappij – en het ware roerige tijden aan het begin van de twintigste eeuw. En ook in de huidige tijd zoeken mensen weer naar rust en reflectie.”
Op 24 januari, een dag voor de officiële opening, verwelkomde Saskia Bak 90 Vrienden voor een eerste bezoek aan de nieuwe tentoonstelling. Voorafgaand aan een rondleiding interviewde journalist en Vriend Hanny Roskamp de conservatoren Marlene Deutinger en Jelle Bouwhuis, die de tentoonstelling hebben ingericht. Omdat het ‘Mankes-tweeluik’ gelijktijdig in Arnhem en in Museum Belvédère plaatsvindt, moesten de werken van Jan Mankes worden geleend, verdeeld – en soms uitgeruild. Amerikaanse eigenaren van vier schilderijen bekostigden zelfs het transport ervan naar Nederland. De beide tentoonstellingen geven zodoende samen een vrijwel compleet beeld van het werk van de jong gestorven kunstenaar.
Rust
Zijn schilderijen, waarin de tijd lijkt stil te staan, zijn een oase van rust te midden van de chaos. Of het nu gaat om zijn gedetailleerde portretten, serene landschappen of intieme stillevens, Mankes’ werk nodigt uit tot vertragen en genieten. Hij maakte deze kunstwerken als reactie op de onrustige tijd waarin hij leefde, tegen de achtergrond van politiek tumult, de Eerste Wereldoorlog en christen-anarchisme. Net als veel van zijn tijdgenoten zocht hij naar een manier om om te gaan met al deze onrust. In zijn kunst vond hij een toevlucht. Door zich te concentreren op de natuur en het alledaagse leven creëerde hij een dromerige wereld van rust en stilte.
Marlene Deutinger en Jelle Bouwhuis vertelden over de grote maatschappelijke betrokkenheid van Jan Mankes en zijn echtgenote Anne Zernike. Zij spraken vaak over literatuur, poëzie, schilderkunst en theologie, humanisme, pacifisme en geweldloosheid en soms mystiek getinte idealen. De zeer geëmancipeerde Anne Zernike was de eerste vrouwelijke dominee in Nederland.
Marmot
In de rondleiding werd enthousiast gewezen op details in de schilderijen van Mankes – kijk bijvoorbeeld naar de haartjes van de witte geit. Mankes was vegetariër en schilderde graag vogels en kleine dieren die hem (soms dood, soms levend) werden toegestuurd door de Haagse kunstverzamelaar en sigarenfabrikant Aloysius Pauwels. Op de tentoonstelling in Arnhem is ook Mankes’ laatste schilderij te zien: de marmot (volgens dierenkenners eigenlijk een cavia). Aan dit schilderij was hij anderhalf jaar voor zijn dood begonnen, maar hij had niet meer de kracht om het af te maken. Eigenlijk wilde hij dat dir werk na zijn dood zou worden vernietigd, maar zijn familie vond dat het behouden moest blijven.
In Museum Arnhem ligt de nadruk op een overzicht van Mankes’ werk en brengt dat in relatie tot werk van tijdgenoten; kunstenaars die hem inspireerden en kunstenaars die op hun beurt inspiratie vonden in zijn werk. De tentoonstelling toont meer dan vijftig kunstwerken die de wereld van Jan Mankes tot leven brengen. De focus ligt op zingeving en verstilling in onrustige tijden. Bezoekers ontdekken de kunstenaar achter de schilderijen en de idealen die hem inspireerden.
Hedendaags
Ook wordt in de tentoonstelling werk getoond van vier hedendaagse kunstenaars die werken vanuit hetzelfde gedachtgoed als Mankes: Suzette Bousema (1995), Sophie Steengracht (1991), Mariëlle Videler (1970) en Milah van Zuilen (1998). Speciaal voor de tentoonstelling realiseerde Sophie Steengracht een metershoge muurschildering op locatie in het museum. Suzette Bousema maakte de grootste versie ooit van haar Seaweedfilter, terwijl Milah van Zuilen een nieuwe interpretatie van haar werk De hoge veluwe presenteert, met natuurlijke materialen uit de Veluwe. Mariëlle Videler presenteert drie werken: 365 INSECTS, 365 BIRDS, 365 PLANTS, waarvan de serie met de insecten voor het eerst in een museum wordt tentoongesteld.
Mooie dingen zijn zoo eenvoudig
Bij de tentoonstellingen in Museum Arnhem en Museum Belvédère verschijnt het boek Jan Mankes: Mooie dingen zijn zoo eenvoudig, in samenwerking met Waanders Uitgevers. In het boek wordt uitgebreid stilgestaan bij de kunst en het leven van Jan Mankes; met bijdragen van vier experts: Stefan Kuiper, Froukje Pitstra, Marlene Deutinger en Jan de Lange. Het boek staat vol mooie afbeeldingen, en is te koop in de winkels van Museum Belvédère en Museum Arnhem voor € 35.
