Verwacht in Museum Arnhem: Het fantastische landschap – Een nieuw perspectief op surrealisme. Vanaf 11 oktober 2025 belicht deze baanbrekende tentoonstelling, een samenwerking met The Hepworth Wakefield, hoe surrealistische kunstenaars het landschap inzetten als een verrassende spiegel voor maatschappelijke ontwikkelingen. Het is in Nederland het eerste overzicht van de rol van landschap in één van de meest invloedrijke, artistieke en intellectuele kunststromingen van de twintigste eeuw.
100 jaar surrealisme
In 2024 herdacht de kunstwereld het 100-jarig jubileum van André Bretons Surrealistisch Manifest met tentoonstellingen in onder andere Frankrijk, België en Groot-Brittannië. Bretons tekst lag aan de basis van het gedachtengoed van het surrealisme. Deze invloedrijke kunststroming staat bekend om haar droomachtige en vervreemdende voorstellingen, waarmee kunstenaars het innerlijke zelf wilden bevrijden door het onderbewuste en seksuele verlangens te verkennen.
Landschap als spiegel
Het fantastische landschap kiest voor een vernieuwend perspectief en laat zien hoe het landschap in de surrealistische kunst fungeert als een spiegel. In een tijd van groeiende politieke tegenstellingen en een urgente klimaatcrisis, onderzoekt de tentoonstelling Het fantastische landschap hoe kunst ons kan uitdagen om anders te kijken en te denken. De expositie toont aan dat de droomachtige beelden van het surrealisme niet alleen inzicht bieden in onze innerlijke wereld, maar ook een kritische reflectie vormen op actuele maatschappelijke ontwikkelingen.
De tentoonstelling brengt ruim 100 surrealistische werken samen. Te zien zijn gevestigde namen als Max Ernst, Lee Miller, Leonora Carrington en Jean Arp tot hedendaagse makers en kunstenaars die traditioneel minder aandacht kregen binnen de canon, zoals Ithell Colquhouon, Marion Adnams, Wael Shawky, María Berrío, Gurminder Sikand en Mary Wykeham.
Lovende recensies
De tentoonstelling was onder de titel Forbidden Territories van 23 november 2024 tot en met april 2025 te zien in The Hepworth Wakefield, en ontving lovende recensies in toonaangevende media als The Guardian, The Times en Dazed. Voortbouwend op deze succesvolle presentatie, verrijkt Museum Arnhem deze met een eigen accent. Het museum toont een keuze uit de eigen collectie van Nederlandse en vrouwelijke kunstenaars, en kunstenaars van buiten Europa, die in de traditionele overzichten van het surrealisme vaak niet aan bod kwamen.
Vier verrassende thema’s
Het fantastische landschap is ingedeeld in vier thema’s: ‘Landschap van de Geest’, ‘Kruisbestuivingen’, ‘Politiek Landschap’ en ‘Waterlichamen’. De tentoonstelling opent met de vroege fascinatie van Breton voor het landschap, al voor de publicatie van zijn manifest. Een rustieke setting met een vervallen kasteel in zijn tekst dient als metafoor voor het netwerk van surrealistische kunstenaars. Naast het manifest wordt in deze introductie onder andere werk getoond van Joop Moesman uit de collectie van Museum Arnhem.
Psychoanalyse en herinneringen
De sectie ‘Landschap van de Geest’ verdiept zich in de invloed van psychoanalyse en jeugdherinneringen op het surrealisme. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte de jonge Breton als psychiatrisch assistent in een militair ziekenhuis, waar hij een interesse ontwikkelde in de psychoanalytische theorieën van Sigmund Freud. Voor Freud en de surrealisten waren jeugdherinneringen richtinggevend in de zoektocht naar de innerlijke zelf. Kunstenaars als Max Ernst en Yves Tanguy onderzochten hoe symbolen uit hun jeugd doordrongen in hun surrealistische landschappen.
Identiteit en fluïditeit
In ‘Waterlichamen’ staat het werk van vrouwelijke en genderfluïde surrealisten zoals Dora Maar, Edith Rimmington en Claude Cahun centraal. Binnen een stroming waarin vrouwen vaak als muze fungeerden, gebruikten zij water als een krachtige metafoor om de complexiteit van de vrouwelijke identiteit, de innerlijke psyche en de fluïditeit van gender uit te drukken. Hedendaagse kunstenaars María Berrío en Ro Robertson zetten deze verkenningen voort, onder andere aangevuld door collages van Maria Béatriz uit de Arnhemse collectie.
Kunst als uiting van spanning
‘Politiek Landschap’ onderzoekt hoe het landschap een podium werd voor het uiten van politieke spanningen van de vorige eeuw. De unheimliche schilderijen van onder anderen René Magritte en John Banting illustreren de angst voor politieke onrust. Dit wordt gecomplementeerd door werken van Gaby Bovelander en Vivan Sundaram uit de museumcollectie. Daarnaast toont deze sectie de contrasterende verbeeldingen van de woestijn door fotografe Lee Miller en de hedendaagse Egyptische kunstenaar Wael Shawky, die de complexiteit van koloniale beeldvorming en geconstrueerde geschiedenis blootleggen.
Dialoog tussen mens en natuur
‘Kruisbestuivingen’ illustreert de omarming van de natuur als reactie op politieke spanningen, met kunstenaars als Leonora Carrington en Jean Arp als voorbeelden. De sculpturen en schilderijen binnen dit thema verkennen de grensgebieden en transformaties tussen mens en natuur. Dat natuurgerelateerde thema’s actueel blijven, bewijst recent werk van Gurminder Sikand en Shuvinai Ashoona, dat aanzet tot heroverweging van onze relatie met de natuur en nieuwe interactievormen.
Het fantastische landschap – Een nieuw perspectief op surrealisme – is georganiseerd door The Hepworth Wakefield in samenwerking met Museum Arnhem en is in Arnhem te zien van 11 oktober 2025 tot en met 22 februari 2026
